Duela hilabete eskas bete dira 250 urte Irunek bere herri izate propioa lortu eta Hondarribiarengandik banatzea lortu zuenetik. Mendeetako borroka izan zen hura eta irundar eta hondarribiar agintarien arteko leiha hartan, besteak beste, Bidasoa ibaiaren eta honetan gora eta behera eramaten ziren produktu eta pertsonen garraioarekiko kontrola egon izan zen jokoan.
Ibaia zen garraiobide nagusia, bai gizaki, bai animalia zein era guztietako gauzentzat. Gabarrak ziren horretarako tresna eta hauen gidaritza zutenak, gabarrariak.
Baina ez dira ez 250 urte pasa, ezta gutxiago ere, gabarrek eta gabarrariek ibaia utzi zutenetik. Azkeneko gabarrak 1980.eko hamarkadan erabili izan ziren eta hauen desagertzearekin, gabarrarien ogibidea ere desagertu zen.
Duela ia bi hamarkada, José Luis Zabala (1950-2013) irundarrak, azken gabarrari haien eta Bidasoa ibaiko bizitza eta bizimodu berezi haren testigantza jasotzeko, Hondoxka izenburuko dokumentala izango zenaren filmaketa hasi zuen. Orain, lan hura eta bera osatzen duten argazki, objektu eta elkarrizketekin, ikusgai dago Irungo Amaia kultur zentroan Bidasoko Gabarrariak izenburuko erakusketa.
Erakusketa hau Jose Luis Zabala zenaren semeak, Unai Zabalak, Irungo Udaleko Kultura arloarekin batera osatu eta prestatu du.
HUNKIGARRIA “Pozgarria eta hunkigarria da, aldi berean, aitak bere garaian Hondoxka dokumentalarekin egin zuen lana osatu, ondo jantzi eta Irunek 250 urte betetzen dituen honetan, jendaurrean erakutsi ahal izatea, bai argazki eta objektuekin, bai dokumentaletik kanpo geratu ziren gabarriei egindako elkarrizketa zatiak ikusgai jartzeko aukerarekin”, esaten zuen Unai Zabalak erakusketa hau zabaldu zen egunean.
Unai Zabalak, udal agintariekin batera, bizirik dirauten azken gabarri haietako bat izan zuen lagun Bidasoko Gabarrariak erakusketa honen irekieran. Bera Nikolas Olasagasti da, 80 urteko hondarribiarra.
Olasagastik gogora ekarri zuen nola “Jose Luis Zabalak sekulako grina” jarri zion beraien ogibidea izan zenaren testigantza jasotzeari eta “pozik” agertu zen “lan guzti hura orain erakusketa honetan ikusteaz”.
Gabarrari honek “1948tik 1974ra” egin zuen lana “Bidasoan gora eta behera denetarik garraiatzen, hezetasuna eta hotzari aurre egiten eta beste lankide guztiek bezala, bizimodu bat irabazten, oso gogorra” zen ogibide hartan.
Garai haietan, gainera, “Guardia Zibilarengandik ezkutatu” beharrean ibiltzen ziren gabarrariak, kontrabandoa dela eta. “Gaulanagatik ez balitz, hura ez zitekeen bizimodua izango. Guardiek hondarra ere mihatzen zuten, burdinezko hagaxkekin, kontrabandoko gaien bila. Gaurko politikarien gehiegikeriak baino zigortuagoa zegoen kontrabandoa!” esaten du Nikolas Olasagastik.
Hondarribiko Zumarditik Behobiraino hainbeste bidaia egindako gabarrari honek ere gogora ekartzen du nola “enbata zegoenean, gabarra berehala deskargatu beharra” zegoen, hondoratzeko arriskua zela eta.
JARRAIPENA Unai Zabala “oso pozik” dago Amaian ikusgai dagoen erakusketa honen emaitzarekin, “aitak egindako lana osatu eta ezagutzera emateko aukera” delako, eta “nolabaiteko jarraipena” izango duenaren esperantza badauka.
Bere ilusioa eta familia osoarena Hondoxka dokumentala DVDan editatu eta salgai jartzea litzateke, gabarrarien ofizioaren ezagutza eta memoria mantentzeko. Noizbait aukera hori izatea” espero du Unai Zabalak.
XEHETASUNAK
Bultzatzailea. Bidasoko Gabarrariak erakusketak oinarritzat duenHondoxka dokumentala Jose Luis Zabala Madina (1950-2013) irundarraren urte askotako grinaren fruitua da. Zabala soinu eta irudi zerbitzuak eskaintzen dituen Irudi Ots enpresaren sortzaile izan zen eta ez zuen, berez, gabarrarien ogibidearekiko inolako lotura zuzenik. “Bere ideia izan zen gabarrarien testigantzak biltzea”, esaten du Unai bere semeak . Zabala Irungo eta eskualdeko kultur ekimenekin oso lotuta egon zen beti.
Erakusketa. Bidasoko Gabarrariak apirilaren 17ra arte dago ikusgai Irungo Amaia kultur zentroan, asteartetik larunbatera 18.00etatik 21.00tara eta 11.30etik 13.30era igande eta jai egunetan. Erakusketak 100 argazkitik gora biltzen ditu, Hondoxkadokumentalaren harira bildutakoak. Gabriel Narzabalek eskalan egindako txalanta bat ere ikusgai dago eta zenbait gabarrariri egindako elkarrizketen bideoen emanaldia eskaintzen da.
Hitzaldia. Osagarri modura, apirilaren 15ean, 19.30ean, Albaolako presidenteak, Xabier Agotek, Urumea, sagardoaren ibaia izenburuko hitzaldia emango du Amaiako hitzaldi aretoa
n
